Ukraynadakı müharibə qlobal iqtisadiyyatın bütün dayaqlarını sındırmağa başlayıb. Dünya iqtisadiyyatı pandemiyadan sonra tam sağalmamış və yenicə özünə gəlməyə başlamışdı. Pandemiya şəraitində bütün istehsal sahələri məhdudiyyətlərə məruz qaldığından, dərhal öz əvvəlki vəziyyətlərinə qayıda bilmədilər. Tələb birdən-birə kəskin şəkildə artdığından təklif onu ödəyə bilmədi. Nəticədə hər şeyin qiymətləri yüksəlməyə başladı, elə bir ölkə qalmadı ki, yüksək inflyasiya qeydə alınmasın.

Lakin ümid var idi ki, proses ilin ortasına doğru səngiyəcək, bahalaşma dayanacaq, postpandemiyə dövrünə aid neqativ hallar aradan qalxacaq. Bu proqnozlar veriləndə təbii ki, Rusiyanın Ukraynaya müdaxilə edəcəyi gözlənilmirdi və müharibənin təsirləri hesablanmırdı. İstənilən müharibə şəraiti dağıdıcı xarakter daşıdığından iqtisadi sistem çökür, istehsal zəifləyir, təklif düşür. Bu xüsusən də özünü ərzaq məhsullarında büruzə verdikdə bahalaşma dalğa şəklində bütün dünyaya yayılır. Hazırda ən ciddi təhlükə məhz bu sahədədir.

Bahalaşma bütün növ istehlak malları üzrə müşahidə edilir. Lakin ərzaq buğdası üzrə vəziyyət başqadır. Rusiya ilə Ukraynanın bu məhsulun istehsalı və tədarükündə xüsusi payları vardı. Odur ki, ərzaq buğdasının bahalaşması bu il ümumiyyətlə dayanmayacaq. Bu isə bütün digər qida məhsullarına da təsir göstərdiyindən, poses zəncirvari xarakter alır. Ona görə, qarşıda kəskin ərzaq qıtlığı kimi hallar yaranmayacaqsa da, dünyada bütün növ ərzaq məhsulları bahalaşacaq.

Bəs ölkəmizdə vəziyyət necədir və Azərbaycanı nə gözləyir?!

Bizdə də keçən ilin əvvəlindən bahalaşma müşahidə edilir və bu özünü ən çox ərzaq məhsullarında göstərir. 2021-ci ildə 2-4 faiz aralığında nəzərdə tutulsa da, illik inflyasiya 12 faiz təşkil etdi. Ərzaq məhsullarının bahalaşması 15,8 faiz təşkil etməklə, ümumi inflyasiya həddinin təxminən 3/5 hissəsinə bərabər oldu. Eyni tendensiya bu gün də davam edir. Cari ilin yanvar-fevral aylarında inflyasiya göstəricisi 2021-ci ilin eyni aylarına nisbətən 12,2, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 17,2, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 6, əhaliyə xidmətlər üzrə isə 10,2 faiz artıb.

Düzdür, proses hökumətin nəzarətindədir. Və ölkədə inflyasiya əleyhinə konkret tədbirlər planı, dəqiq baxış sistemi də mövcuddur. Ancaq məsələnin elə tərəfləri var ki, istər-istəməz vaxt lazımdır. Məsələn, ərzaq buğdası üzrə qiymət yüksəlişindən yaxa qutarmaq çox çətin və hətta mümkün olmayan məsələdir. Ölkədə çörəyin və digər un məhsullarının qiymətlərinin bahalaşacağı hələ keçən il gözlənilirdisə də, cari ilin yanvarında baş verdi. Halbuki, hökumət bunun qarşısını almaq üçün un idxalçılarına və istehsalçılarına böyük dəstək göstərdi - ƏDV ləğv olundu, subsidiyalaşdırma həyata keçirildi və sair... Ancaq ölkəmiz buğda sarıdan idxaldan asılı olduğundan təqribən 42 faiz kəsiri örtmək vəzifəsinin öhdəsindən gəlmək məcburiyyəti qarşısındadır. Bunu da Rusiya, Ukrayna və Qazaxıstanın hesabına edirdik.

Belə vəziyyətdə ilin sonuna doğru un məhsullarının qiymətlərinin növbəti dəfə bahalaşacağı ehtimalı çox yüksəkdir. Bu da digər qiymətlərə təsir edəcəyindən, görünür, ərzaq inflyasiyası cari ildə də ümumi bahalaşmada əsas rol oynayacaq.Yeri gəlmişkən, Prezident İlham Əliyevin bu ilin yanvarında Ukraynaya rəsmi səfəri zamanı ölkələrimiz arasında ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə əməkdaşlıq sazişi imzalanmışdı. Sazişdə ərzaqlıq buğda məhsullarının istehsalı və tədarükü önəmli yer tutur. Ancaq Ukraynada müharibə başladığından imzalanan bu saziş, o cümlədən ticarət sahəsində digər sənədlər də havadan aslı vəziyyətdə qalıb. Üstəlik, Rusiya da ağır sanksiyalar altındadır.

Bəli, alternativ ölkələrdən taxıl, buğda idxalı mümkündür. Lakin Qazaxıstanı çıxmaq şərtilə digər ölkələr bizdən məsafəcə uzaq olduğundan, buğdanın daşınma xərcləri və bazar qiymətləri xeyli pul tələb edir. Bunun özü də sonda qiymət artımına gətirib çıxaracaq.

Odur ki, ölkədə buğda qıtlığı olmayacaqsa da, qiymət artımı labüd görünür. Ümumiyyətlə, dünyada ancaq təxminən 30 ölkə özünü buğda ilə sırf daxili istehsal hesabına təmin edə bilir, 170-ə yaxın ölkə isə tələbatını idxalla ödəyir. Beləliklə, hökuməti qarşıda gözləyən əsas vəzifələrdən biri də odur ki, ərzaq buğdasının bahalaşacağı təqdirdə bunun bütün digər qida məhsullarına da sirayət etməsinə yol verilməsin və poses zəncirvari xarakter daşımasın. Hesab edirəm ki, antiinflyasiya tədbirləri çətin də olsa bunun qarşısını alacaq.

Pərviz Heydərov

Azvision.az